A infancia maltratada e a imposición dunha lingua allea

En El gran cuaderno (Agota Kristof, 1987), primeiro dos libros da triloxía Claus e Lucas, coñecemos a historia de dous irmáns xémeos deixados pola súa nai ao coidado da avoa, unha anciá cruel e avara que non experimenta ningún amor polos netos e obrígaos a traballar sen descanso se queren ter comida aloxamento.

La abuela es la madre de nuestra madre. Antes de venir a su casa no sabíamos que nuestra madre aún tenía madre. /  Nosotros la llamamos abuela. / La gente la llama La Bruja. / Ella nos llama “hijos de perra”.

En plena Segunda Guerra Mundial en Hungría, os dous irmáns aprenden a resistir física e mentalmente, aprenden a mentir, a roubar ou mesmo a matar.  

El jardín de vidrio  (Tatiana Tibuleac, 2019) conta a historia de Lastochka, unha nena moldava que é rescatada do orfanato por unha anciá -Tamara Pavlovna- co único propósito de que traballe para ela recollendo botellas de vidro polas rúas da cidade. Traballo físico interminable a cambio de sustento, violencia, miseria… Tampouco recibirá agarimos da anciá, senón ríxidas advertencias e consignas, tamén continuas labazadas 

Que diferente do trato agarimoso e protector que goza Pedriño na casa da tía Ádega!

Outra similitude das dúas novelas é o conflito entre as línguas, tamén presente na biografía persoal das dúas escritoras. (Agota Kristof ocúpase deste tema en L’Analphabète).

A protagonista de El jardín de vidrio debátese entre a súa lingua rumana e a lingua rusa imposta. “Aprende ruso, sen el non tes nada que facer”, dille Tamara e obrígaa a aprender sete palabras cada día, e golpéaa cada vez que erra.

“Como rusa me situaba más arriba que como había nacido. Sin embargo, dije “no”. Elegía los moldavos, los despojos. Me azotó hasta hartarse”.

Tamén Claus e Lucas aprenden as linguas dos invasores que as sucesivas ocupacións (alemá primeiro, despois soviética) traen consigo. Tamén dese coñecemento saberán sacar proveito:  “A todo el mundo le falta de todo. A la abuela y a nosotros no nos falta de nada”.

El gran cuaderno e El jardín de vidro, ademais doutros moitos tema de interese, poñen diante dos nosos ollos a crueldade, a frialdade emocional e a necesidade de sobrevivir polos medios que sexa.

Fillas de criminais de guerra

La hija del este e Il torto del soldato (relato incluído no libro A grandezza naturale) coinciden na historia de dúas mulleres cuxa vida cambio por completo cando descobren que seu pai é un criminal de guerra.

En Il torto del soldado (Erri di Luca, 2012), unha moza austríaca descobre que o ancián que ela cría o seu avó é en realidade o seu pai,  un nazi responsable da morte de moitos xudeus, que leva unha existencia clandestina con outro nome e un sinxelo traballo de carteiro para non ser identificado e xulgado. A rapaza debátese entre a repulsión ante o pai criminal e a compaixón polo velliño e o deber de coidalo. Mentres o pai considera que o único problema é a derrota, a filla retruca “Potevi vincere tutte le guerre, sarresti lo stesso un criminale”.

La hija del Este (Clara Usón, 2012) está baseada na figura de Ana Mladic,  unha rapaza de B 23 anos,  estudante de medicina en Belgrado, que nunha viaxe a Moscova descobre que o seu cariñoso e amado pai, o xeneral serbio Ratko Mladi, non é o héroe de guerra que ela pensaba, senón un criminal responsable das maiores atrocidades na guerra de Bosnia.

O seu pai era para ela “un idealista, disposto a deixar a pel o o sangue o os ósos polo seu pobo”, “un ser tímido, cun gran corazón”, “un home que lamentaba a morte dun insecto” “. “Sí, el general Mladic podía ser terrorífico, pero Ratko, su padre, era encantador”. A medida que fixa a súa ollada no primeiro, o héroe troca en asasino. 

Mentres os pais se amosan orgullosos dos seus actos, as fillas soportan o peso da culpa, toman conciencia do sangue herdado do que non poden liberarse porque sempre serán as fillas dun asasino.

Mulleres e raza

Tres novelas de tres escritoras afroamericanas que denuncian o problema racial dos Estados Unidos desde a perspectiva das mulleres. A cuestión da raza únese á de xénero porque, se os homes negros sufrían o racismo, moito máis as mulleres.  

-A rosa negra (Our Nig, 1859), é unha autobiografía novelada de Harriet E. Wilson, unha das primeiras novelas publicadas por unha muller afroamericana. Conta con edición en galego na editorial Hugin e Munin (2020) e tradución de María Reimóndez (VI Premio Follas Novas de Tradución).  

-Pasar (Passing, 1929), de Nella Larsen. Publicada en galego en 2017 por Irmás Cartoné,  tradución de Carlos Valdés García. Levada ao cine en 2021 por Rebeca Hall Passing (titulada Claroscuro para os hispanofalantes e xa en Netflix), constitúe o seu debut como directora.

-La calle (The Street, 1946), de Ann Petry, a primeira escritora afroamericana en vender máis dun millón de exemplares dun libro. Unha novela que foi un éxito de vendas e de crítica.

Quedan outras moitas cereixas no cesto:  Chimamanda Ngozi Adichie (Americanah), Toni Morrison  (Beloved, The Bluest Eye), Alice Walker (The Color Purple)…  pero estas tres son un bo inicio.  

A desprotección da infancia

En Erica e i suoi fratelli  (1936) Elio Vittorini  presenta unha historia terrible protagonizada por unha rapaza que,  consciente da extrema pobreza da súa familia, teme que os seus pais abandonen no bosque a ela e aos irmáns, como lle sucedeu ao Polgariño do conto, e por iso anda sempre con pedriñas nos petos. 

Suzanne Lebeau realiza na peza teatral Gretel y Hansel unha recreación do conto tradicional. Os dous irmáns saben o que é non ter nin unha faragulla de pan na paneira, e o engano de recoller leña no bosque para quentarse, e o frío da noite no bosque, e o medo, e as bágoas

Cando os seus temores se cumpran, Erica -como Gretel- deberá ocuparse de  salvarse a si mesma e os irmáns. Despois de moitas penalidades, finalmente comprende que o único medio de que dispón é o seu propio corpo. Fronte ao egoísmo, a violencia e a crueldade dos adultos, Erica amósase orgullosa de ser quen de gañar por si mesma os cartos que precisan para sobreviviren.

Violencia familiar

Álbum de familia (Een hart van steen, Renate Dorrestein  1998) e Delatora (My life as a rat, Joyce Carol Oates, 2019) están protagonizadas por dúas mulleres duns trinta anos que rememoran a traumática experiencia familiar que viviron cando tiñan doce. 

Violet Rue e Ellen sofren a perda dos vínculos familiares, as dúas coinciden no sentimento de culpabilidade. Pero son tamén dúas superviventes que atopan a maneira de  tirar para adiante coa súa vida. 

-Mentres repasa as fotos do álbum familiar, Ellen intenta comprender a traxedia que se produciu na súa casa un día de 1972, cando “la vida nos explotó en la cara como una bomba”.

-Violet Rue, repudiada pola súa familia despois de que inadvertidamente se convertese en delatora dos irmáns, debe expiar a súa culpa coa exclusión da familia.  Un longo exilio durante o cal mantén a esperanza de ser perdoada e readmitida no seo familiar.

Dúas novelas que exploran a violencia familiar, a mentira, a crueldade, a  culpa.